Zwrot do antyku.
Nadchodziły czasy poważnych decyzji. U źródeł przemian w życiu społecznym stała filozofia i nauka; teraz chodziło o to, aby nowym wymogom społecznym sprostać mogła także i sztuka. Sztuka poważna, wzniosła, logiczna i konsekwentna. Te wszystkie przymioty odnaleziono w sztuce antyku.
Doniosłym dla rozwoju sztuki wydarzeniem stało się odkrycie dwu starożytnych miast: Herkulanum i Pompei, zasypanych lawą i popiołem podczas wybuchu Wezuwiusza w r. 79 n.e. Dotychczas sztukę starożytną znano jedynie ułamkowo z zachowanych posągów i ruin, głównie rzymskich. Rozpoczęcie prac wykopaliskowych na terenie Herkulanum (1738 r.), a zwłaszcza Pompei (1748 r.) przynosiło coraz to nowe rewelacje: odsłaniano obraz całego miasta i odczytywano z dobrze zachowanych zabytków wiadomości o budowlach, rzeźbach, malowidłach ściennych, mozaikach i przedmiotach codziennego użytku. Zabytki te pozwoliły na możliwie pełne odtworzenie obrazu życia i kultury w okresie rzymskiego antyku. Jednocześnie podróże na wschód, podejmowane coraz częściej przez architektów i uczonych, pozwalają na zgromadzenie wiedzy o architekturze i sztuce nie tylko rzymskiej, lecz również greckiej.
W roku 1764 ukazuje się dzieło niemieckiego uczonego JANA JOACHIMA WINCKELMANNA – Historia sztuki starożytnej, w którym autor uznaje dzieła starożytnych artystów za niedoścignione, a współczesnym radzi zaniechać wszelkich własnych poszukiwań i poprzestać na naśladowaniu antyku. Z badań nad nim wyprowadza Winckelmann dla sztuki sobie współczesnej następujące wnioski: spokój jest szlachetniejszy niż ruch; kształt w dziele (tzn. linia, kontur) ma wyższość nad barwą, bo kształt jest wyrazem pracy umysłu, barwa zaś wyraża uczucie; w rzeźbie i malarstwie postać uogólniona, tzn. pozbawiona cech indywidualnych i sprowadzona do idealnego wzoru (znalezionego już oczywiście przez starożytnych), ma wyższość nad postacią indywidualnie scharakteryzowaną. Idealizm wobec tego ma bezwzględną przewagę nad realizmem. Natura nie może być wzorem do naśladowania, bo pełno w niej błędów. Idealne, bezbłędne piękno stworzyli starożytni.
W jaki sposób teoria Winckelmanna odzwierciedliła się w sztukach plastycznych, zobaczymy podczas omawiania rzeźby i malarstwa tego okresu.